Psikoterapi Sürecinde Danışan Hakları Nelerdir ?

Psikoterapi, kişinin iç dünyasına, düşüncelerine, duygularına, kişisel dinamiklerine yöneldiği özel bir süreçtir. Bu süreçte danışan yalnızca “yardım arayan biri” değildir; kendi yaşamının öznesi, değişim sürecinin aktif katılımcısıdır. Terapide amaç, danışanın kendini daha iyi anlaması, yaşadığı güçlüklerin altında yatan dinamikleri fark etmesi ve kendi yaşamında yeni anlamlar yaratabilmesidir.

Terapist, bu sürecin yöneticisi değil; eşlik eden, dinleyen ve anlamaya çalışan profesyoneldir. Terapötik ilişki ise karşılıklı güven, saygı ve iş birliği üzerine kurulu olmalıdır. Bu nedenle psikoterapi hiyerarşik bir ilişki değil, iki insan arasında kurulan güvenli ve profesyonel bir bağdır.

Danışan hakları da bu bağın temelini oluşturur. Çünkü danışanın ifade ettiklerinin gizliliği, danışanın özerkliği ve saygı görme hakkı korunmadığında, terapötik süreç güvenilirliğini kaybeder. Psikoterapi ancak bu hakların güvence altına alındığı bir ortamda anlamlı ve iyileştirici olabilir.

Danışan Hakları

1.Gizlilik Hakkı

Gizlilik, terapötik güvenin ve psikoterapi sürecinin en önemli ön koşuludur.

Danışanın paylaştığı neredeyse tüm bilgiler gizlilik ilkesiyle korunmalıdır. Terapist, yalnızca danışanın açık onayı veya yasal zorunluluk durumlarında (örneğin kendine ya da başkasına zarar verme riski, adli süreç bilgi paylaşımı vb.) bu sınırı esnetebilir. Gizliliğin kapsamı ve bu gizliliğin ihlal edilebileceği durumlar sürecin yapılandırılması aşamasında danışan ile konuşulmalıdır.

2. Bilgilendirilmiş Onam Hakkı

Danışan, sürece başlamadan önce terapi süreci, uygulanacak yöntemler, seansların süresi(bazı kuramsal yaklaşımlarda değişken süreli seanslar olabilmektedir. Örneğin Lacancı Psikanaliz), ücret politikası, olası riskler ve sınırlılıklar hakkında açıkça bilgilendirilmelidir. Bilgilendirilmiş onam, danışanın sürece aktif katılımını ve özerkliğini destekler. Süreç başlamadan ya da sürecin başlarında danışanın talep ettiği durumla ilgili net bir seans sayısı belirtmek mümkün değildir.

3. Saygı ve Ayrımcılıktan Korunma Hakkı

Her danışan; kimliği, inancı, yönelimi, kültürü veya geçmişi ne olursa olsun koşulsuz saygı görme hakkına sahiptir. Koşulsuz kabul psikoterapi sürecinin en önemli ön koşullarındandır. Terapist, kendi değer yargılarını danışana empoze etmemelidir. Terapist yargısız bir alan yaratmakla yükümlüdür. Talepte bulunan danışan ile süreç yürütmekte zorlanan ya da zorlanacağını düşünen terapist yönlendirme yapmalıdır. Danışan bu tür durumlarda seanslara devam etmek zorunda değildir.

4. Terapiyi Sonlandırma veya Terapist Değiştirme Hakkı

Danışan, fayda alamadığını düşündüğünde terapi sürecini istediği zaman sonlandırabilir veya başka bir uzmana başvurma hakkını kullanabilir. Terapist, bu kararı profesyonel bir olgunlukla karşılamalı ve sürecin etik şekilde sonlanmasını desteklemelidir.

5. Kayıt ve Veri Güvenliği Hakkı

Terapötik oturumların kayıt altına alınması (yazılı, sesli veya görüntülü) yalnızca danışanın açık rızasıyla mümkündür. Kayıtların saklanması, gizlilik standartlarına uygun biçimde yapılmalıdır.  Eğitim süreci ya da meslek çalışmalarında vaka sunumu yapılacaksa danışanın onayı alınmalı ve vaka sunumu sırasında danışanın temel bilgileri (adı, soyadı, mesleği, yaşı vb.) değiştirilmelidir.

6. Profesyonel Sınırların Korunması Hakkı

Terapist, danışanla profesyonel sınırlarını korumakla yükümlüdür. Bu sınırlar, terapötik ilişkinin etik, güvenli ve iyileştirici bir çerçevede kalmasını sağlar. Terapist danışanla psikoterapi dışında ikili herhangi bir ilişkiye (romantik ilişki, sosyal ilişki, arkadaşlık ilişkisi, ticari ilişki vb.) girmemelidir. Bu tür bir durumlarda terapistin yönlendirme yapması gerekir.

 7. Yeterli ve Bilimsel Hizmet Alma Hakkı

Danışan, mesleki yeterliliğini kanıtlamış, etik ilkelere bağlı ve bilimsel temelli yöntemlerle çalışan bir uzmandan hizmet alma hakkına sahiptir. Terapist, kendi yetkinlik sınırlarını bilmeli ve gerektiğinde süpervizyon ya da yönlendirme yoluna gitmelidir.

Kaynakça

Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği (TPDR Derneği). (2011). Etik Kurallar ve Mesleki Standartlar Yönergesi.

Türk Psikologlar Derneği (TPD). (2004, rev. 2018). Meslek Etiği Yönetmeliği.